 |
    |
    |
 |
    |
    |
 |
| శతకములు | నీతి శతకమ్‌ (భర్తృహరేః) |
|
- మూర్ఖపద్ధతి
- విద్వత్పద్ధతి
- మానశౌర్య పద్ధతి
- అర్థ పద్ధతి
- దుర్జన పద్ధతి
- సుజన పద్ధతి
- పరోపకార పద్ధతి
- ధైర్య పద్ధతి
- దైవ పద్ధతి
- కర్మ పద్ధతి
| ॥మంగళాచరణమ్‌॥ | |
|
దిక్కాలాద్యనవచ్ఛిన్నానంత చిన్మాత్ర మూర్తయే । స్వానుభూత్యేక మానాయ నమః శాంతాయ తేజసే ॥ |
|
| ॥మూర్ఖపద్ధతి॥ | |
|
బోద్ధారో మత్సర గ్రస్తాః ప్రభవః స్మయ దూషితాః । అబోధోపహతాః చాన్యే జీర్ణమంగే సుభాషితమ్‌ ॥ |
1 |
|
అజ్ఞః సుఖమారాధ్యః సుఖతరమారాధ్యతే విశేషజ్ఞః । జ్ఞానలవ దుర్విదగ్ధం బ్రహ్మాపి తం నరం న రంజయతి ॥ |
2 |
|
ప్రసహ్య మణిముద్ధరేన్మకర వక్త్ర దంష్ట్రాంతరాత్‌ సముద్రమపి సంతరేత్ప్రచలదూర్మి మాలాకులమ్‌ । భుజంగమపి కోపితం శిరసి పుష్పవద్ధారయేత్‌ న తు ప్రతినివిష్ట మూర్ఖ జన చిత్తమారాధయేత్‌ ॥ |
3 |
|
లభేత సికతాసు తైలమపి యత్నతః పీడయన్‌ పిబేచ్చ మృగ తృష్ణికాసు సలిలం పిపాసార్దితః । కదాచిదపి పర్యటన్‌ శశ విషాణమాసాదయేత్‌ న తు ప్రతినివిష్ట మూర్ఖ జనచిత్తమారాధయేత్‌ ॥ |
4 |
|
వ్యాళం బాల మృణాల తంతుభిరసౌ రోద్ధుం సముజ్జృంభతే భేత్తుం వజ్రమణిం శిరీషకుసుమ ప్రాంతేన సన్నహ్యతి । మాధుర్యం మధుబిందునా రచయితుం క్షారాంబుధే రీహతే మూర్ఖాన్యః ప్రతినేతు మిచ్ఛతి బలాత్సూక్తైః సుధా స్యందిభిః ॥ |
5 |
|
స్వాయత్త మేకాంతహితం విధాత్రా వినిర్మితం ఛాదనమజ్ఞతాయాః । విశేషతః సర్వ విదాం సమాజే విభూషణం మౌనమపండితానామ్‌ ॥ |
6 |
|
యదా కించిద్‌జ్ఞోఽహం ద్విప ఇవ మదాంధః సమభవం తదా సర్వజ్ఞోఽస్మీత్యభవ దవలిప్తం మమ మనః । యదా కించిత్కించిద్బుధజన సకాశాదవగతం తదా మూర్ఖోఽస్మీతి జ్వర ఇవ మదో మే వ్యపగతః ॥ |
7 |
|
కృమి కుల చిత్తం లాలా క్లిన్నం విగంధి జుగుప్సితం నిరుపమ రసం ప్రీత్యా ఖాదన్ఖరాస్థి నిరామిషమ్‌ । సురపతిమపి శ్వా పార్శ్వస్థం విలోక్య న శంకతే న హి గణయతి క్షుద్రో జంతుః పరిగ్రహ ఫల్గుతామ్‌ ॥ |
8 |
|
శిరః శార్వం స్వర్గాత్పశుపతి శిరస్తః క్షితిధరం మహీధ్రాదుత్తుంగాదవనిమవనేశ్చాపి జలధిమ్‌ । అధో గంగా సేయం పదముపగతా స్తోకమథవా వివేక భ్రష్టానాం భవతి వినిపాతః శతముఖః ॥ |
9 |
|
శక్యో వారయితుం జలేన హుతభుక్ఛత్రేణ సూర్యాతపో నాగేంద్రో నిశితాంకుశేన సమదో దండేన గౌర్గర్దభః । వ్యాధిర్భేషజ సంగ్రహైశ్చ వివిధైర్మంత్ర ప్రయోగైర్విషం సర్వస్యౌషధమస్తి శాస్త్ర విహితం మూర్ఖస్య నాస్త్యౌషధమ్‌ ॥ |
10 |
| ॥విద్వత్పద్ధతి॥ | |
|
శాస్త్రోపస్కృత శబ్ద సుందర గిరః శిష్య ప్రదేయాగమా విఖ్యాతాః కవయో వసంతి విషయే యస్య ప్రభోర్నిర్ధనాః । తజ్జాడ్యం వసుధాదిపస్య సుధియస్త్వర్థం వినాఽపీశ్వరాః కుత్స్యాః స్యుః కుపరీక్షకై ర్నమణయో యైరర్ఘతః పాతితాః ॥ |
11 |
|
హర్తుర్యాతి న గోచరం కిమపి శం పుష్ణాతి యత్సర్వదాఽ ప్యర్థిభ్యః ప్రతిపాద్యమానమనిశం ప్రాప్నోతి వృద్ధిం పరామ్‌ । కల్పాంతేష్వపి న ప్రయాతి నిధనం విద్యాఖ్యమంతర్ధనం యేషాం తాన్ప్రతిమానముజ్ఝత నృపాః కస్తైః సహ స్పర్ధతే ॥ |
12 |
|
పరిగత పరమార్థాన్‌ పండితాన్‌ మాఽవమంస్థాః తృణమివ లఘు లక్ష్మీర్నైవ తాన్‌ సంరుణద్ధి । అభినవ మద రేఖా శ్యామ గండ స్థలానాం న భవతి బిసతంతుర్వారణం వారణానామ్‌ ॥ |
13 |
|
అంభోజినీ వన విహార విలాసమేవ హంసస్య హంతు నితరాం కుపితో విధాతా । న త్వస్య దుగ్ధ జల భేద విధౌ ప్రసిద్ధాం వైదగ్ధ్య కీర్తిమపహర్తుమసౌ సమర్థః ॥ |
14 |
|
కేయూరాణి న భూషయంతి పురుషం హారా న చంద్రోజ్జ్వలా న స్నానం న విలేపనం న కుసుమం నాలంకృతా మూర్ధజాః । వాణ్యేకా సమలంకరోతి పురుషం యా సంస్కృతా ధార్యతే క్షీయంతేఽఖిల భూషణాని సతతం వాగ్భూషణం భూషణమ్‌ ॥ |
15 |
|
విద్యా నామ నరస్య రూపమధికం ప్రచ్ఛన్నగుప్తం ధనం విద్యా భోగకరీ యశః సుఖకరీ విద్యా గురూణాం గురుః । విద్యా బంధుజనో విదేశ గమనే విద్యా పరా దేవతా విద్యా రాజసు పూజ్యతే న హి ధనం విద్యా విహీనః పశుః ॥ |
16 |
|
క్షాంతిశ్చేత్కవచేన కిం కిమరిభిః క్రోధోఽస్తి చేద్దేహినాం జ్ఞాతిశ్చేదనలేన కిం యది సుహృద్దివ్యౌషధైః కిం ఫలమ్‌ । కిం సర్పైర్యది దుర్జనాః కిము ధనైర్విద్యాఽనవద్యా యది వ్రీడా చేత్కిము భూషణైః సుకవితా యద్యస్తి రాజ్యేన కిమ్‌ ॥ |
17 |
|
దాక్షిణ్యం స్వజనే దయా పరిజనే శాఠ్యం సదా దుర్జనే ప్రీతిః సాధుజనే నయో నృపజనే విద్వజ్జనే చార్జవమ్‌ । శౌర్యం శత్రుజనే క్షమా గురుజనే కాంతాజనే ధృష్టతా యే చైవం పురుషాః కళాసు కుశలాస్తేష్వేవ లోక స్థితిః ॥ |
18 |
|
జాడ్యం ధియో హరతి సించతి వాచి సత్యం మానోన్నతిం దిశతి పాపమపాకరోతి । చేతః ప్రసాదయతి దిక్షు తనోతి కీర్తిం సత్సంగతిః కథయ కిం న కరోతి పుంసామ్‌ ॥ |
19 |
|
జయంతి తే సుకృతినో రస సిద్ధాః కవీశ్వరాః । నాస్తి తేషాం యశఃకాయే జరామరణజం భయమ్‌ ॥ |
20 |
| ॥మానశౌర్య పద్ధతి॥ | |
|
క్షుత్క్షామోఽపి జరాకృశోఽపి శిథిలప్రాయోఽపి కష్టాం దశామ్‌ ఆపన్నోఽపి విపన్న దీధితిరపి ప్రాణేషు నశ్యత్స్వపి । మత్తేభేంద్ర విభిన్న కుంభ పిశిత గ్రాసైక బద్ధ స్పృహః కిం జీర్ణం తృణమత్తి మాన మహతామగ్రేసరః కేసరీ ॥ |
21 |
|
స్వల్ప స్నాయు వసావసేక మలినం నిర్మాంసమప్యస్థి గోః శ్వా లబ్ధ్వా పరితోషమేతి న తు తత్తస్య క్షుధా శాంతయే । సింహో జంబుకమంకమాగతమపి త్యక్త్వా నిహంతి ద్విపం సర్వః కృచ్ఛ్రగతోఽపి వాంఛతి జనః సత్త్వానురూపం ఫలమ్‌॥ |
22 |
|
లాంగూల చాలనమధశ్చరణావఘాతం భూమౌ నిపత్య వదనోదర దర్శనం చ । శ్వా పిండదస్య కురుతే గజ పుంగవస్తు ధీరం విలోకయతి చాటు శతైశ్చ భుంక్తే ॥ |
23 |
|
పరివర్తిని సంసారే మృతః కో వా న జాయతే । స జాతో యేన జాతేన యాతి వంశః సమున్నతిమ్‌ ॥ |
24 |
|
కుసుమ స్తబకస్యేవ ద్వయీ వృత్తిర్మనస్వినః । మూర్ధ్ని వా సర్వలోకస్య శీర్యతే వన ఏవ వా ॥ |
25 |
|
సంత్యన్యేఽపి బృహస్పతి ప్రభృతయః సంభావితాః పంచషాః తాన్ప్రత్యేష విశేష విక్రమ రుచీ రాహుర్న వైరాయతే । ద్వావేవ గ్రసతే దివాకర నిశా ప్రాణేశ్వరౌ భాస్కరౌ భ్రాతః పర్వణి పశ్య దానవపతిః శీర్షావశేషాకృతిః ॥ |
26 |
|
వహతి భువన శ్రేణిం శేషః ఫణాఫలక స్థితాం కమఠ పతినా మధ్యే పృష్ఠం సదా స చ ధార్యతే । తమపి కురుతే క్రోడాధీనం పయోధి రనాదరాత్‌ అహహ మహతాం నిఃసీమానశ్చరిత్ర విభూతయః ॥ |
27 |
|
వరం ప్రాణోచ్ఛేదః సమదమఘవన్ముక్త కులిశ ప్రహారై రుద్గచ్ఛద్బహుల దహనోద్గార గురుభిః । తుషారాద్రేఃసూనో రహహ పితరి క్లేశ వివశే న చాసౌ సంపాతః పయసి పయసాం పత్యురుచితః ॥ |
28 |
|
యదచేతనోఽపి పాదైః స్పృష్టః ప్రజ్వలతి సవితు రినకాంతః । తత్తేజస్వీ పురుషః పరకృతనికృతిం కథం సహతే ॥ |
29 |
|
సింహః శిశురపి నిపతతి మద మలిన కపోల భిత్తిషు గజేషు । ప్రకృతిరియం సత్త్వవతాం న ఖలు వయస్తేజసాం హేతుః ॥ |
30 |
| ॥అర్థ పద్ధతి॥ | |
|
జాతిర్యాతు రసాతలం గుణ గణైస్తత్రాప్యధో గచ్ఛతాత్‌ శీలం శైల తటాత్పతత్వభిజనః సందహ్యతాం వహ్నినా । శౌర్యే వైరిణి వజ్రమాశు నిపతత్వర్థోఽస్తు నః కేవలం యేనైకేన వినా గుణస్తృణ లవ ప్రాయాః సమస్తా ఇమే ॥ |
31 |
|
యస్యాస్తి విత్తం స నరః కులీనః స పండితః స శ్రుతవాన్గుణజ్ఞః । స ఏవ వక్తా స చ దర్శనీయః సర్వే గుణాః కాంచనమాశ్రయంతి ॥ |
32 |
|
దౌర్మంత్ర్యాన్నృపతిర్వివశ్యతి యతిః సంగాత్సుతో లాలనాత్‌ విప్రోఽనధ్యయనాత్కులం కుతనయాచ్ఛీలం ఖలోపాసనాత్‌ । హ్రీర్మద్యా దనవేక్షణాదపి కృషిః స్నేహః ప్రవాసాశ్రయాన్‌ మైత్రీ చాప్రణయాత్సమృద్ధిరనయాత్త్యాగ ప్రమాదాద్ధనమ్‌॥ |
33 |
|
దానం భోగో నాశస్తిస్రో గతయో భవంతి విత్తస్య । యో న దదాతి న భుంక్తే తస్య తృతీయా గతిర్భవతి ॥ |
34 |
|
మణిః శాణోల్లీఢః సమర విజయీ హేతి దళితో మదక్షీణో నాగః శరది సరితః శ్యాన పులినాః । కలా శేషశ్చంద్రః సురత మృదితా బాలవనితా తనిమ్నా శోభంతే గళితవిభవా శ్చార్థిషు నరాః ॥ |
35 |
|
పరిక్షీణః కశ్చిత్‌ స్పృహయతి యవానాం ప్రసృతయే స పశ్చాత్సంపూర్ణః కలయతి ధరిత్రీం తృణ సమామ్‌ । అతశ్చానేకాంతా గురులఘుతయాఽర్థేషు ధనినామ్‌ అవస్థా వస్తూని ప్రథయతి చ సంకోచయతి చ ॥ |
36 |
|
రాజన్‌ దుధుక్షసి యది క్షితిధేను మేతాం తేనాద్య వత్సమివ లోకమముం పుషాణ । తస్మింశ్చ సమ్యగనిశం పరిపోష్యమాణే నానా ఫలైః ఫలతి కల్పలతేవ భూమిః ॥ |
37 |
|
సత్యాఽనృతా చ పరుషా ప్రియభాషిణీ చ హింస్రా దయాళురపి చార్థపరా వదాన్యా । నిత్యవ్యయా ప్రచుర నిత్య ధనాగమా చ వారాంగనేవ నృపనీతి రనేకరీతిః ॥ |
38 |
|
ఆజ్ఞా కీర్తిః పాలనం బ్రాహ్మణానాం దానం భోగో మిత్త్రసంరక్షణం చ । యేషామేతే షడ్గుణా న ప్రవృత్తాః కోఽర్థస్తేషాం పార్థివోపాశ్రయేణ ॥ |
39 |
|
యద్ధాత్రా నిజఫాలపట్టలిఖితం స్తోకం మహద్వా ధనం తత్ప్రాప్నోతి మరుస్థలేఽపి నితరాం మేరౌ చ నాతోఽధికమ్‌ । తద్ధీరో భవ విత్తవత్సు కృపణాం వృత్తిం వృథా మా కృథాః కూపే పశ్య పయోనిధావపి ఘటో గృహ్ణాతి తుల్యం జలమ్‌ ॥ |
40 |
| ॥దుర్జన పద్ధతి॥ | |
|
అకరుణత్వమకారణ విగ్రహః పరధనే పరయోషితి చ స్పృహా । సుజన బంధుజనేష్వసహిష్ణుతా ప్రకృతి సిద్ధమిదం హి దురాత్మనామ్‌ ॥ |
41 |
|
దుర్జనః పరిహర్తవ్యో విద్యయాఽలంకృతోఽపి సన్‌ । మణినా భూషితః సర్పః కిమసౌ న భయంకరః ॥ |
42 |
|
జాడ్యం హ్రీమతి గణ్యతే వ్రతశుచౌ దంభః శుచౌ కైతవం శూరే నిర్ఘృణతా మునౌ విమతితా దైన్యం ప్రియాలాపిని । తేజస్విన్యవలిప్తతా ముఖరతా వక్తవ్యశక్తిః స్థిరే తత్కో నామ గుణో భవేత్స గుణినాం యో దుర్జనైర్నాంకితః ॥ |
43 |
|
లోభశ్చేదగుణేన కిం పిశునతా యద్యస్తి కిం పాతకైః సత్యం చేత్తపసా చ కిం శుచి మనో యద్యస్తి తీర్థేన కిమ్‌ । సౌజన్యం యది కిం బలేన మహిమా యద్యస్తి కిం మండనైః సద్విద్యా యది కిం ధనైరపయశో యద్యస్తి కిం మృత్యునా ॥ |
44 |
|
శశీ దివసధూసరో గళితయౌవనా కామినీ సరో విగతవారిజం ముఖమనక్షరం స్వాకృతేః । ప్రభు ర్ధనపరాయణః సతత దుర్గతిః సజ్జనో నృపాంగణ గతః ఖలో మనసి సప్తశల్యాని మే ॥ |
45 |
|
న కశ్చిచ్చండ కోపానామ్‌ ఆత్మీయో నామ భూభుజామ్‌ । హోతారమపి జుహ్వానం స్పృష్టో దహతి పావకః ॥ |
46 |
|
మౌనాన్మూకః ప్రవచన పటుర్వాచకో జల్పకో వా ధృష్టః పార్శ్వే భవతి చ వసన్‌ దూరతోఽప్యప్రగల్భః । క్షాంత్యా భీరుర్యది న సహతే ప్రాయశో నాభిజాతః సేవాధర్మః పరమ గహనో యోగినామప్యగమ్యః ॥ |
47 |
|
ఉద్భాసితాఖిల ఖలస్య విశృంఖలస్య ప్రోద్గాఢ విస్తృత నిజాధమ కర్మవృత్తేః । దైవాదవాప్త విభవస్య గుణ ద్విషోఽస్య నీచస్య గోచర గతైః సుఖమాప్యతే కైః ॥ |
48 |
|
ఆరంభ గుర్వీ క్షయిణీ క్రమేణ లఘ్వీ పురా వృద్ధి ముపైతి పశ్చాత్‌ । దినస్య పూర్వార్ధ పరార్ధ భిన్నా ఛాయేవ మైత్రీ ఖల సజ్జనానామ్‌॥ |
49 |
|
మృగ మీన సజ్జనానాం తృణ జల సంతోష విహిత వృత్తీనామ్‌ । లుబ్ధక ధీవర పిశునా నిష్కారణ మేవ వైరిణో జగతి ॥ |
50 |
| ॥సుజన పద్ధతి॥ | |
|
వాంఛా సజ్జనసంగతౌ పరగుణే ప్రీతిర్గురౌ నమ్రతా విద్యాయాం వ్యసనం స్వ యోషితి రతిర్లోకాపవాదాద్భయమ్‌ । భక్తిః శూలిని శక్తిరాత్మ దమనే సంసర్గ ముక్తిః ఖలైః యేష్వేతే నివసంతి నిర్మల గుణాస్తేభ్యో నమః కుర్మహే ॥ |
51 |
|
విపది ధైర్యమథాభ్యుదయే క్షమా సదసి వాక్పటుతా యుధి విక్రమః । యశసి చాభిరుచిర్వ్యసనం శ్రుతౌ ప్రకృతి సిద్ధమిదం హి మహాత్మనామ్‌ ॥ |
52 |
|
కరే శ్లాఘ్యస్త్యాగః శిరసి గురుపాద ప్రణయితా ముఖే సత్యా వాణీ విజయి భుజయోర్వీర్యమతులమ్‌ । హృది స్వచ్ఛా వృత్తిః శ్రుతిమధిగతం చ శ్రవణయోః వినాప్యైశ్వర్యేణ ప్రకృతి మహతాం మండనమిదమ్‌ ॥ |
53 |
|
ప్రాణాఘాతాన్నివృత్తిః పరధనహరణే సంయమః సత్యవాక్యం కాలే శక్త్యా ప్రదానం యువతిజనకథా మూకభావః పరేషామ్‌ । తృష్ణా స్రోతో విభంగో గురుషు చ వినయః సర్వ భూతానుకంపా సామాన్యః సర్వ శాస్త్రేష్వనుపహత విధిః శ్రేయసామేష పంథాః ॥ |
54 |
|
సంపత్సు మహతాం చిత్తం భవే దుత్పలకోమలమ్‌ । ఆపత్సు చ మహాశైల శిలా సంఘాత కర్కశమ్‌ ॥ |
55 |
|
ప్రియా న్యాయ్యా వృత్తిర్మలినమసుభంగేఽప్యసుకరమ్‌ త్వసంతో నాభ్యర్థ్యాః సుహృదపి న యాచ్యః కృశ ధనః । విపద్యుచ్చైః ధైర్యం పదమనువిధేయం చ మహతాం సతాం కేనోద్దిష్టం విషమ మసిధారావ్రత మిదమ్‌॥ |
56 |
|
ప్రదానం ప్రచ్ఛన్నం గృహముపగతే సంభ్రమ విధిః ప్రియం కృత్వా మౌనం సదసి కథనం చాప్యుపకృతేః । అనుత్సేకో లక్ష్మ్యాం నిరభిభవసారాః పరకథాః సతాం కేనోద్దిష్టం విషమ మసిధారావ్రత మిదమ్‌ ॥ |
57 |
|
సంతప్తాయసి సంస్థితస్య పయసో నామాపి న శ్రూయతే ముక్తాకారతయా తదేవ నలినీపత్రస్థితం దృశ్యతే । అంతస్సాగర శుక్తిమధ్యపతితం తన్మౌక్తికం జాయతే ప్రాయే ణాధమమధ్యమోత్తమ జుషా మేవంవిధా వృత్తయః ॥ |
58 |
|
యః ప్రీణయే త్సుచరితైః పితరం స పుత్రో యద్భర్తురేవ హితమిచ్ఛతి తత్కళత్రమ్‌ । తన్మిత్రమాపది సుఖే చ సమక్రియం య దేతత్త్రయం జగతి పుణ్యకృతో లభంతే ॥ |
59 |
|
నమ్రత్వేనోన్నమంతః పరగుణ కథనైః స్వాన్గుణాన్ఖ్యాపయంతః స్వార్థాన్సంపాదయంతో వితత పృథుతరారంభ యత్నాః పరార్థే । క్షాంత్యైవాక్షేప రూక్షాక్షర ముఖర ముఖా న్దుర్జనా న్దుఃఖయంతః సంతః సాశ్చర్యచర్యా జగతి బహుమతాః కస్య నాభ్యర్చనీయాః ॥ |
60 |
| ॥పరోపకార పద్ధతి॥ | |
|
భవంతి నమ్రాస్తరవః ఫలోద్గమైః నవాంబుభిర్దూరావలంబినో ఘనాః । అనుద్ధతాః సత్పురుషాః సమృద్ధిభిః స్వభావ ఏవైష పరోపకారిణమ్‌ ॥ |
61 |
|
శ్రోత్రం శ్రుతేనైవ న కుండలేన దానేన పాణిర్న తు కంకణేన । విభాతి కాయః కరుణ పరాణాం పరోపకారేణ న చందనేన ॥ |
62 |
|
పద్మాకరం దినకరో వికచం కరోతి చంద్రో వికాసయతి కైరవ చక్రవాలమ్‌ । నాభ్యర్థితో జలధరోఽపి జలం దదాతి సంతః స్వయం పరహితే విహితాభియోగాః ॥ |
63 |
|
ఏతే సత్పురుషాః పరార్థ ఘటకాః స్వార్థాన్‌ పరిత్యజ్య యే సామాన్యాస్తు పరార్థముద్యమ భృతః స్వార్థావిరోధేన యే । తేఽమీ మానుష రాక్షసాః పరహితం స్వార్థాయ నిఘ్నంతి యే యే తు ఘ్నంతి నిరర్థకం పరహితం తే కే న జానీమహే ॥ |
64 |
|
పాపాన్నివారయతి యోజయతే హితాయ గుహ్యం నిగూహతి గుణాన్ప్రకటీకరోతి । ఆపద్గతం చ న జహాతి దదాతి కాలే సన్మిత్ర లక్షణమిదం ప్రవదంతి సంతః ॥ |
65 |
|
క్షీరేణాత్మగతోదకాయ హి గుణా దత్తాః పురా తేఽఖిలా క్షీరోత్తాపమవేక్ష్య తేన పయసా స్వాత్మా కృశానౌ హుతః । గంతుం పావకమున్మనస్తదభవ ద్దృష్ట్వా తు మిత్రాపదం యుక్తం తేన జలేన శామ్యతి సతాం మైత్రీ పునస్త్వీదృశీ ॥ |
66 |
|
ఇతః స్వపితి కేశవః కులమితస్తదీయ ద్విషా మితశ్చ శరణార్థినాం శిఖరిణాం గణాః శేరతే । ఇతోఽపి బడబానలః సహ సమస్త సంవర్తకై రహో వితతమూర్జితం భర సహం చ సింధోర్వపుః ॥ |
67 |
|
జాతః కూర్మః స ఏకః పృథుభువనభరా యార్పితం యేన పృష్ఠం శ్లాఘ్యం జన్మధ్రువస్య భ్రమతి నియమితం యత్ర తేజస్విచక్రమ్‌ । సంజాతప్యర్థపక్షాః పరహితకరణే నోపరిష్టా న్న చాథో బ్రహ్మాండోదుంబరాంత ర్మశకవ దపరే జంతవో జాతనష్టాః ॥ |
68 |
|
తృష్ణాం ఛింధి భజ క్షమాం జహి మదం పాపే రతిం మా కృథాః సత్యం బ్రూహ్యనుయాహి సాధుపదవీం సేవస్వ విద్వజ్జనమ్‌ । మాన్యాన్మానయ విద్విషోఽప్యనునయ ప్రఖ్యాపయ ప్రశ్రయం కీర్తిం పాలయ దుఃఖితే కురు దయా మేతత్సతాం చేష్టితమ్‌॥ |
69 |
|
మనసి వచసి కాయే పుణ్య పీయూష పూర్ణాః త్రిభువనముపకార శ్రేణిభిః ప్రీణయంతః । పరగుణ పరమాణూన్పర్వతీకృత్య నిత్యం నిజహృది వికసంతః సంతి సంతః కియంతః ॥ |
70 |
| ॥ధైర్య పద్ధతి॥ | |
|
రత్నైర్మహాబ్ధే స్తుతుషుర్న దేవా న భేజిరే భీమ విషేణ భీతిమ్‌ । సుధాం వినా న ప్రరయుర్విరామం న నిశ్చితార్థాద్విరమంతి ధీరాః ॥ |
71 |
|
ప్రారభ్యతే న ఖలు విఘ్నభయేన నీచైః ప్రారభ్య విఘ్ననిహతా విరమంతి మధ్యాః । విఘ్నైః పునః పునరపి ప్రతిహన్యమానాః ప్రారబ్ధముత్తమ జనా న పరిత్యజంతి ॥ |
72 |
|
క్వచిత్పృథ్వీశయ్యః క్వచిదపి చ పర్యంకశయనః క్వచిచ్ఛాకాహారః క్వచిదపి చ శాల్యోదన రుచిః । క్వచిత్కంథాధారీ క్వచిదపి చ దివ్యాంబరధరో మనస్వీ కార్యార్థీ న గణయతి దుఃఖం న చ సుఖమ్‌॥ |
73 |
|
నిందంతు నీతి నిపుణా యది వా స్తువంతు లక్ష్మీః సమావిశతు గచ్ఛతు వా యథేష్టమ్‌ । అద్యైవ వా మరణమస్తు యుగాంతరే వా న్యాయ్యాత్పథః ప్రవిచలంతి పదం న ధీరాః ॥ |
74 |
|
కాంతాకటాక్ష విశిఖా న ఖనంతి యస్య చిత్తం న నిర్దహతి కోప కృశానుతాపః । కర్షంతి భూరి విషయాశ్చ న లోభ పాశైః లోక త్రయం జయతి కృత్స్నమిదం స ధీరః ॥ |
75 |
|
కదర్థితస్యాపి హి ధైర్య వృత్తేః న శక్యతే ధైర్యగుణః ప్రమార్ష్టుమ్‌ । అధోముఖస్యాపి కృతస్య వహ్నేః నాధః శిఖా యాతి కదాచి దేవ ॥ |
76 |
|
వరం తుంగా చ్ఛృంగా ద్గురుశిఖరిణః క్వాపి విషమే పతిత్వాఽయం కాయః కఠినదృషదంతే విదళితః । వరం న్యస్తో హస్తః ఫణిపతిముఖే తీక్ష్ణదశనే వరం వహ్నౌ పాతస్త దపి న కృతః శీలవిలయః । |
77 |
|
వహ్నిస్తస్య జలాయతే జలనిధిః కుల్యాయతే తత్క్షణాన్‌ మేరుః స్వల్ప శిలాయతే మృగపతిః సద్యః కురంగాయతే । వ్యాలో మాల్య గుణాయతే విషరసః పీయూష వర్షాయతే యస్యాంగేఽఖిల లోక వల్లభతమం శీలం సమున్మీలతి ॥ |
78 |
|
ఛిన్నోఽపి రోహతి తరుః క్షీణోఽప్యుపచీయతే పునశ్చంద్రః । ఇతి విమృశంతః సంతః సంతప్యంతే న విప్లుతా లోకే ॥ |
79 |
|
ఐశ్వర్యస్య విభూషణం సుజనతా శౌర్యస్య వాక్సంయమో జ్ఞాన స్యోపశమః శ్రుతస్య వినయో విత్తస్య పాత్రే వ్యయః । అక్రోధ స్తపసః క్షమా ప్రభవితుర్ధర్మస్య నిర్వ్యాజతా సర్వేషామపి సర్వ కారణమిదం శీలం పరం భూషణమ్‌ ॥ |
80 |
| ॥దైవ పద్ధతి॥ | |
|
నేతా యస్య బృహస్పతిః ప్రహరణం వజ్రం సురాః సైనికాః స్వర్గో దుర్గమనుగ్రహః ఖలు హరే రైరావణో వారణః । ఇత్యాశ్చర్య బలాన్వితోఽపి బలభిద్భగ్నః పరైః సంగరే తద్వ్యక్తం నను దైవమేవ శరణం ధిగ్ధిగ్వృథా పౌరుషమ్‌ ॥ |
81 |
|
భగ్నాశస్య కరండ పిండిత తనోర్మ్లానేంద్రియస్య క్షుధా కృత్వాఖుర్వివరం స్వయం నిపతితో నక్తం ముఖే భోగినః । తృప్తస్తత్పిశితేన సత్వరమసౌ తేనైవ యాతః పథా స్వస్థా స్తిష్ఠత దైవమేవ హి పరం వృద్ధౌ క్షయే కారణమ్‌॥ |
82 |
|
యథా కందుకపాతే నో త్పత త్యార్యః పత న్నపి । తథా త్వనార్యః పతతి మృత్పిండపతనం యథా ॥ |
83 |
|
ఖర్వాటో దివసేశ్వరస్య కిరణైః సంతాడితో మస్తకే వాంఛన్దేశమనాతపం విధి వశాత్తాలస్య మూలం గతః । తత్రాప్యస్య మహాఫలేన పతతా భగ్నం సశబ్దం శిరః ప్రాయో గచ్ఛతి యత్ర దైవహతక స్తత్రైవ యాంత్యాపదః ॥ |
84 |
|
గజ భుజంగవిహంగమ బంధనమ్‌ శశి దివాకరయోర్గ్రహ పీడనం । మతిమతాం చ విలోక్య దరిద్రతాం విధిరహో బలవానితి మే మతిః ॥ |
85 |
|
సృజతి తావదశేష గుణాకరం పురుష రత్నమలంకరణం భువః । తదపి తత్క్షణ భంగి కరోతి చే దహహ కష్టమపండితతా విధేః ॥ |
86 |
|
అయ మమృతనిధానం నాయకోఽప్యోషధీనాం శతభిషగనుయాతః శంభుమూర్ధ్నోఽవతంసః । విరహయతి న చైవం రాజయక్ష్మా శశాంకం హతవిధిపరిపాకః కేన వా లంఘనీయః ॥ |
87 |
|
ప్రియసఖ విపద్దండాఘాత ప్రపాతపరంపరా పరిచయబలే చింతాచక్రే నిధాయ విధిః ఖలః । మృదమివ బలాత్పిండీకృత్య ప్రగల్భకులాలవ ద్భ్రమయతి మనో నో జానీమః కి మత్ర విధాస్యతి ॥ |
88 |
|
విరమ విర మాయాసా దస్మా ద్దురధ్యవసాయతో విపది మహతాం ధైర్యధ్వంసం య దీక్షితు మీహసే । అయి జడవిధే కల్పాపాయేఽప్యపేత నిజక్రమాః కులశిఖరిణః క్షుద్రా నైతే న వా జలరాశయః ॥ |
89 |
|
దైవేన ప్రభుణా స్వయం జగతి యద్యస్య ప్రమాణీకృతం తత్త స్యోపనమే న్మనా గపి మహా న్నైవాశ్రయః కారణమ్‌ । సర్వాశాపరిపూరకే జలధరే వర్ష త్యపి ప్రత్యహం సూక్ష్మా ఏవ పతంతి చాతకముఖే ద్విత్రాః పయోబిందవః ॥ |
90 |
| ॥కర్మ పద్ధతి॥ | |
|
నమస్యామో దేవా న్నను హతవిధేస్తేఽపి వశగా విధిర్వంద్యః సోఽపి ప్రతినియత కర్మైక ఫలదః । ఫలం కర్మాయత్తం యది కిమమరైః కిం చ విధినా నమస్తత్కర్మేభ్యో విధిరపి న యేభ్యః ప్రభవతి ॥ |
91 |
|
బ్రహ్మా యేన కులాలవన్నియమితో బ్రహ్మాండ భాండోదరే విష్ణుర్యేన దశావతార గహనే క్షిప్తో మహా సంకటే । రుద్రో యేన కపాల పాణి పుటకే భిక్షాటనం సేవతే సూర్యో భ్రామ్యతి నిత్యమేవ గగనే తస్మై నమః కర్మణే ॥ |
92 |
|
యా సాధూంశ్చ ఖలాన్‌ కరోతి విదుషో మూర్ఖాన్‌ హితాన్‌ ద్వేషిణః ప్రత్యక్షం కురుతే పరోక్షమమృతం హాలాహలం తత్క్షణాత్‌ । తామారాధయ సత్క్రియాం భగవతీం భోక్తుం ఫలం వాంఛితం హే సాధో వ్యసనైర్గుణేషు విపులేష్వాస్థాం వృథా మా కృథాః ॥ |
93 |
|
శుభ్రం సద్మ సవిభ్రమా యువతయః శ్వేతాతపత్రోజ్జ్వలా లక్ష్మీ రిత్యనుభూయతే చిర మనుస్యూతే శుభే కర్మణి । విచ్ఛిన్నే నితరా మనంగకలహక్రీడాత్రుట త్తంతుకం ముక్తాజాల మివ ప్రయాతి ఝడితి భ్రశ్య ద్దిశోఽదృశ్యతామ్‌ ॥ |
94 |
|
గుణవదగుణవద్వా కుర్వతా కార్య మాదౌ పరిణతిరవధార్యా యత్నతః పండితేన । అతిరభస కృతానాం కర్మణామావిపత్తే ర్భవతి హృదయ దాహీ శల్య తుల్యో విపాకః ॥ |
95 |
|
స్థాల్యాం వైడూర్యమయ్యాం పచతి తిలకణాంశ్చందనైరింధనౌఘైః సౌవర్ణైర్లాంగలాగ్రైర్విలిఖతి వసుధా మర్కతూలస్య హేతోః । ఛిత్త్వా కర్పూర ఖండాన్‌ వృతిమిహ కురుతే కోద్రవాణాం సమంతాత్‌ ప్రాప్యేమాం కర్మభూమిం న భజతి మనుజో యస్తోప మందభాగ్యః ॥ |
96 |
|
నైవాకృతిః ఫలతి నైవ కులం న శీలం విద్యాపి నైవ న చ యత్న కృతాపి సేవా । భాగ్యాని పూర్వతపసా ఖలు సంచితాని కాలే ఫలంతి పురుషస్య యథైవ వృక్షాః ॥ |
97 |
|
మజ్జత్వంభసి యాతు మేరుశిఖరం శత్రూన్‌ జయత్వాహవే వాణిజ్యం కృషి సేవనాది సకలా విద్యాః కలాః శిక్షతామ్‌ । ఆకాశం విపులం ప్రయాతు ఖగవత్కృత్వా ప్రయత్నం పరం నాభావ్యం భవతీహ కర్మ వశతో భావ్యస్య నాశః కుతః ॥ |
98 |
|
వనే రణే శత్రు జలాగ్ని మధ్యే మహార్ణవే పర్వత మస్తకే వా । సుప్తం ప్రమత్తం విషమ స్థితం వా రక్షంతి పుణ్యాని పురాకృతాని ॥ |
99 |
|
భీమం వనం భవతి తస్య పురం ప్రధానం సర్వో జనః సుజనతా ముపయాతి తస్య । కృత్స్నా చ భూర్భవతి సన్నిధి రత్నపూర్ణా యస్యాస్తి పూర్వ సుకృతం విపులం నరస్య ॥ |
100 |
 |
|