 |
    |
    |
 |
    |
    |
 |
| శతకములు | శృంగార శతకమ్‌ (భర్తృహరేః) |
|
|
శంభు స్వయంభు హరయో హరిణేక్షణానాం యేనాక్రియంత సతతం గృహకర్మదాసాః । వాచామగోచర చరిత్ర విచిత్రితాయ తస్మై నమో భగవతే మకర ధ్వజాయ ॥ |
1 |
| స్త్రీప్రశంస | |
|
స్మితేన భావేన చ లజ్జయా భియా పరాఙ్ముఖైరర్ధ కటాక్ష వీక్షణైః । వచోభిరీర్ష్యా కలహేన లీలయా సమస్త భావైః ఖలు బంధనం స్త్రియః ॥ |
2 |
|
భ్రూచాతుర్యాత్‌ కుంచితాక్షాః కటాక్షాః స్నిగ్ధా వాచో లజ్జితాంతాశ్చ హాసాః । లీలా మందం ప్రస్థితం చ స్థితం చ స్త్రీణామేతద్భూషణం చాయుధం చ ॥ |
3 |
|
క్వచిత్స భ్రూ భంగైః క్వచిదపి చ లజ్జా పరిగతైః క్వచిద్భీతి త్రస్తైః క్వచిదపి చ లీలా విలసితైః । కుమారీణా మేతైర్మదనసుభగై ర్నేత్రవలితైః స్ఫురన్నీలాబ్జానాం ప్రకర పరికీర్ణా ఇవ దిశః ॥ |
4 |
|
వక్త్రం చంద్ర వికాసి పంకజ పరీహాస క్షమే లోచనే వర్ణః స్వర్ణమపాకరిష్ణుః రలినీ జిష్ణుః కచానాం చయః । వక్షోజా విభకుంభ విభ్రమ హరౌ గుర్వీ నితంబ స్థలీ వాచాం హారి చ మార్దవం యువతీషు స్వాభావికం మండనమ్‌॥ |
5 |
|
స్మితం కించిన్ముగ్ధం సరళ తరళో దృష్టి విభవః పరిస్పందో వాచామభినవ విలాసోక్తి సరసః । గతానామారంభః కిసలయిత లీలా పరికరః స్పృశంత్యాస్తారుణ్యం కిమివ హి న రమ్యం మృగదృశః ॥ |
6 |
|
ద్రష్టవ్యేషు కిముత్తమం? మృగదృశః ప్రేమ ప్రసన్నం ముఖం, ఘ్రాతవ్యేష్వపి కిం? తదాస్య పవనః, శ్రావ్యేషు కిం? తద్వచః । కిం స్వాద్యేషు? తదోష్ఠ పల్లవ రసః, స్పృశ్యేషు కిం? తద్వపు, ర్ధ్యేయం కిం? నవ యౌవనే సహృదయైః సర్వత్ర తద్విభ్రమాః ॥ |
7 |
|
ఏతాశ్చలద్వలయ సంహతి మేఖలోత్థ ఝంకార నూపుర రవాహృత రాజ హంస్యః । కుర్వంతి కస్య న మనో వివశం తరుణ్యో విత్రస్త ముగ్ధ హరిణీ సదృశైః కటాక్షైః ॥ |
8 |
|
కుంకుమ పంక కళంకిత దేహా గౌర పయోధర కంపిత హారా । నూపుర హంస రణత్పదపద్మా కం న వశీకురుతే భువి రామా ॥ |
9 |
|
నూనం హి తే కవివరా విపరీత వాచో యే నిత్యమాహురబలా ఇతి కామినీ స్తాః । యాభిర్విలోలతర తారక దృష్టిపాతైః శక్రాదయోఽపి విజితాస్త్వబలాః కథం తాః ॥ |
10 |
|
నూనమాజ్ఞా కరస్తస్యాః సుభ్రువో మకర ధ్వజః । యతస్తన్నేత్ర సంచార సూచితేషు ప్రవర్తతే ॥ |
11 |
|
కేశాః సంయమినః శ్రుతేరపి పరం పారంగతే లోచనే అంతర్వక్త్రమపి స్వభావ శుచిభిః కీర్ణం ద్విజానాం గణైః । ముక్తానాం సతతాధివాస రుచిరౌ వక్షోజ కుంభావిమా విత్థం తన్వి వపుః ప్రశాంతమపి తే రాగం కరోత్యేవ నః ॥ |
12 |
|
ముగ్ధే ధానుష్కతా కేయమపూర్వా త్వయి దృశ్యతే । యయా విధ్యసి చేతాంసి గుణైరేవ న సాయకైః ॥ |
13 |
|
సతి ప్రదీపే సత్యగ్నౌ సత్సు తారారవీందుషు । వినా మే మృగశాబాక్ష్యా తమో భూతమిదం జగత్‌॥ |
14 |
|
ఉద్వృత్తః స్తన భార ఏష తరళే నేత్రే చలే భ్రూలతే రాగాధిష్ఠితమోష్ఠ పల్లవమిదం కుర్వంతు నామ వ్యథామ్‌ । సౌభాగ్యాక్షర పంక్తికేవ లిఖితా పుష్పాయుధేన స్వయం మధ్యస్థాఽపి కరోతి తాపమధికం రోమావళిః కేన సా ॥ |
15 |
|
ముఖేన చంద్రకాంతేన మహానీలైః శిరోరుహైః । కరాభ్యాం పద్మరాగాభ్యాం రేజే రత్నమయీవ సా ॥ |
16 |
|
గురుణా స్తన భారేణ ముఖ చంద్రేణ భాస్వతా । శనైశ్చరాభ్యాం పాదాభ్యాం రేజే గ్రహమయీవ సా ॥ |
17 |
|
తస్యాః స్తనౌ యది ఘనౌ జఘనం చ హారి వక్త్రం చ చారు తవ చిత్త కి మాకులత్వమ్‌ । పుణ్యం కురుష్వ యది తేషు తవాస్తి వాంఛా పుణ్యైర్వినా న హి భవంతి సమీహితార్థాః ॥ |
18 |
|
ఇమే తారుణ్య శ్రీ నవ పరిమళాః ప్రౌఢ సురత ప్రతాప ప్రారంభాః స్మర విజయ దాన ప్రతిభువః । చిరం చేతశ్చోరా అభినవ వికారైక గురవో విలాస వ్యాపారాః కిమపి విజయంతే మృగదృశామ్‌॥ |
19 |
|
ప్రణయ మధురాః ప్రేమోద్గారా రసాశ్రయతాం గతాః ఫణితి మధురా ముగ్ధ ప్రాయాః ప్రకాశిత సమ్మదాః । ప్రకృతి సుభగా విస్రంభార్ద్రాః స్మరోదయ దాయినో రహసి కిమపి స్వైరాలాపా హరంతి మృగీదృశామ్‌॥ |
20 |
| సంభోగవర్ణనము | |
|
విశ్రమ్య విశ్రమ్య వనే ద్రుమాణాం ఛాయాసు తన్వీ విచచార కాచిత్‌ । స్తనోత్తరీయేణ కరోద్ధృతేన నివారయంతీ శశినో మయూఖాన్‌॥ |
21 |
|
ఆదర్శనే దర్శన మాత్ర కామా దృష్ట్వా పరిష్వంగ సుఖైక లోలాః । ఆలింగితాయాం పునరాయతాక్ష్యా మాశాస్మహే విగ్రహయోరభేదమ్‌॥ |
22 |
|
మాలతీ శిరసి జృంభణోన్ముఖీ చందనం వపుషి కుంకుమావిలమ్‌ । వక్షసి ప్రియతమా మదాలసా స్వర్గ ఏష పరిశిష్ట ఆగతః ॥ |
23 |
|
ప్రాఙ్మామేతి మనాగనాగత రసం జాతాభిలాషం తతః సవ్రీడం తదనుశ్లథీకృత తనుః ప్రధ్వస్త ధైర్యం పునః । ప్రేమార్ద్రం స్పృహణీయ నిర్భర రహః క్రీడా ప్రగల్భం తతో నిస్సంగాంగ వికర్షణాధికసుఖం రమ్యం కులస్త్రీరతమ్‌॥ |
24 |
|
ఉరసి నిపతితానాం స్రస్త ధమ్మిల్లకానాం ముకుళిత నయనానాం కించిదున్మీలితానామ్‌ । ఉపరి సురత ఖేద స్విన్న గండ స్థలానాం అధర మధు వధూనాం భాగ్యవంతః పిబంతి ॥ |
25 |
|
ఆమీలిత నయనానాం యః సురతరసోఽను సంవిదం భాతి । మిథునైర్మిథోఽవధారిత మవితథ మిదమేవ కామ నిర్వహణమ్‌॥ |
26 |
|
ఇదమనుచిత మక్రమశ్చ పుంసాం యదిహ జరాస్వపి మాన్మథా వికారాః । తదపి చ న కృతం నితంబినీనాం స్తన పతనావధి జీవితం రతం వా ॥ |
27 |
|
రాజన్‌ స్తృష్ణాంబురాశేర్న హి జగతి గతః కశ్చిదేవావసానం కోవాఽర్థోఽర్థైః ప్రభూతైః స్వ వపుషి గళితే యౌవనే సానురాగే । గచ్ఛామః సద్మ యావద్వికసిత నయనేందీవరాలోకినీనా మాక్రమ్యాక్రమ్య రూపం ఝటితి న జరయా లుప్యతే ప్రేయసీనామ్‌॥ |
28 |
|
రాగస్యాగారమేకం నరకశత మహాదుఃఖ సంప్రాప్తి హేతు ర్మోహస్యోత్పత్తి బీజం జలధర పటలం జ్ఞాన తారాధిపస్య । కందర్పస్యైక మిత్రం ప్రకటిత వివిధస్పష్టదోష ప్రబంధం లోకేఽస్మిన్న హ్యనర్థ వ్రజ కుల భవనం యౌవనాదన్యదస్తి ॥ |
29 |
|
శృంగార ద్రుమ నీరదే ప్రసృమర క్రీడా రస స్రోతసి ప్రద్యుమ్న ప్రియ బాంధవే చతుర వాఙ్ముక్తా ఫలోదన్వతి । తన్వీ నేత్ర చకోర పార్వణ విధౌ సౌభాగ్య లక్ష్మీ నిధౌ ధన్యః కోఽపి న విక్రియాం కలయతే ప్రాప్తే నవే యౌవనే ॥ |
30 |
|
సంసారేఽస్మిన్నసారే కునృపతి భవన ద్వార సేవా కళంక వ్యాసంగ వ్యస్త ధైర్యం కథమమల ధియో మానసం సంనిదధ్యుః । యద్యేతాః ప్రోద్యదిందు ద్యుతి సిచయ భృతో నస్యు రంభోజ నేత్రాః ప్రేంఖత్కాంచీ కలాపాః స్తన భర వినమన్మధ్య భాజస్తరుణ్యః ॥ |
31 |
|
సిద్ధాధ్యాసిత కందరే హర వృష స్కంధావరుగ్ణ ద్రుమే గంగా ధౌత శిలా తలే హిమవతః స్థానే స్థితే శ్రేయసి । కః కుర్వీత శిరః ప్రణామ మలినం మ్లానం మనస్వీ జనో యద్విత్రస్త కురంగ శాబ నయనా న స్యుః స్మరాస్త్రం స్త్రియః ॥ |
32 |
|
సంసార! తవ పర్యంత పదవీ న దవీయసీ । అంతరా దుస్తరా న స్యుర్యది తే మదిరేక్షణాః॥ |
33 |
|
దిశ వన హరిణేభ్యో వంశ కాండ చ్ఛవీనాం కబళముపల కోటి చ్ఛిన్న మూలం కుశానామ్‌ । శక యువతి కపోలాపాండుతాంబూల వల్లీ దళమరుణ నఖాగ్రైః పాటితం వా వధూభ్యః ॥ |
34 |
|
అసారాః సర్వే తే విరతి విరసాః పాప విషయా జుగుప్స్యంతాం యద్వా నను సకల దోషాస్పదమితి । తథాఽప్యేతద్భూమౌ నహి పరహితా త్పుణ్యమధికం న చాస్మిన్సంసారే కువలయ దృశో రమ్యమపరమ్‌॥ |
35 |
|
మాత్సర్యముత్సార్య విచార్య కార్య మార్యాః సమర్యాదమిదం వదంతు । సేవ్యా నితంబాః కిము భూధరాణా ముత స్మర స్మేర విలాసినీనామ్‌॥ |
36 |
|
సంసారే స్వప్నసారే పరిణతితరళే ద్వే గతీ పండితానాం తత్త్వ జ్ఞానామృతౌఘప్లవ లలిత ధియాం యాతు కాలః కథంచిత్‌ । నో చేన్ముగ్ధాంగనానాం స్తన జఘన ఘనాభోగ సంభోగినీనాం స్థూలోపస్థ స్థలీషు స్థగిత కరతల స్పర్శ లీలోద్యమానామ్‌॥ |
37 |
|
ఆవాసః క్రియతాం గాంగే పాపహారిణి వారిణి । స్తనద్వయే తరుణ్యా వా మనోహారిణి హారిణి ॥ |
38 |
|
కి మిహ బహుభిరుక్తై ర్యుక్తిశూన్యైః ప్రలాపై ర్ద్వయమిహ పురుషాణాం సర్వదా సేవనీయమ్‌ । అభినవ మదలీలా లాలసం సుందరీణాం స్తన భర పరిఖిన్నం యౌవనం వా వనం వా ॥ |
39 |
|
సత్యం జనా వచ్మి న పక్షపాతా ల్లోకేషు సప్తస్వపి తథ్యమేతత్‌ । నాన్యన్మనోహారి నితంబినీభ్యో దుఃఖైక హేతుర్న చ కశ్చిదన్యః ॥ |
40 |
| కామినీగర్హణము | |
|
కాంతేత్యుత్పల లోచనేతి విపుల శ్రోణీ భరేత్యున్నమత్‌ పీనోత్తుంగ పయోధరేతి సముఖాంభోజేతి సుభ్రూరితి । దృష్ట్వా ముహ్యతి మోదతేఽభిరమతే ప్రస్తౌతి విద్వానపి ప్రత్యక్షాశుచి భస్త్రికాం స్త్రియమహో మోహస్య దుశ్చేష్టితమ్‌॥ |
41 |
|
స్మృతా భవతి తాపాయ దృష్టా చోన్మాదకారిణీ । స్పృష్టా భవతి మోహాయ సా నామ దయితా కథమ్‌॥ |
42 |
|
తావదేవామృతమయీ యావల్లోచన గోచరా । చక్షుష్పథాదతీతా తు విషాదప్యతిరిచ్యతే ॥ |
43 |
|
నామృతం న విషం కించిదేకాం ముక్త్వా నితంబినీమ్‌ । సైవామృతలతా యుక్తా వియుక్తా విష వల్లరీ ॥ |
44 |
|
ఆవర్తః సంశయానా మవినయభువనం పట్టణం సాహసానాం దోషాణాం సన్నిధానం కపటశతమయం క్షేత్రమప్రత్యయానామ్‌ । స్వర్గద్వారస్య విఘ్నో నరకపురముఖం సర్వమాయాకరండం స్త్రీ యంత్రం కేన సృష్టం విషమమృతమయం ప్రాణి లోకస్య పాశః ॥ |
45 |
|
నో సత్యేన మృగాంక ఏష వదనీ భూతో న చేందీవర ద్వంద్వం లోచనతాం గతం న కనకైరప్యంగ యష్టిః కృతా । కింత్వేవం కవిభిః ప్రతారిత మనాస్తత్త్వం విజానన్నపి త్వఙ్మాంసాస్థిమయం వపు ర్మృగదృశాం మందో జనః సేవతే ॥ |
46 |
|
లీలావతీనాం సహజా విలాసా స్త ఏవ మూఢస్య హృది స్ఫురంతి । రాగో నళిన్యా హి నిసర్గ సిద్ధ స్తత్ర భ్రమత్యేవ వృథా షడంఘ్రిః ॥ |
47 |
|
యదేత త్పూర్ణేందుద్యుతిహర ముదారాకృతి పరం ముఖాబ్జం తన్వంగ్యాః కిల వసతి యత్రాధర మధు । ఇదం తత్కింపాక ద్రుమ ఫలమిదానీ మతిరసం వ్యతీతేఽస్మిన్కాలే విషమివ భవిష్యత్యసుఖదమ్‌॥ |
48 |
|
ఉన్మీలత్త్రివళీ తరంగవలయా ప్రోత్తుంగ పీన స్తన ద్వంద్వేనోద్గత చక్రవాక యుగళా వక్త్రాంబుజోద్భాసినీ । కాంతాకారధరా నదీయమభితః క్రూరాశయా నేష్యతే సంసారార్ణవ మజ్జనం యది తదా దూరేణ సంత్యజ్యతామ్‌॥ |
49 |
|
జల్పంతి సార్ధమన్యేన పశ్యంత్యన్యం సవిభ్రమాః । హృద్గతం చింతయంత్యన్యం ప్రియః కో నామ యోషితామ్‌॥ |
50 |
|
అపసర సఖే దూరాదస్మాత్కటాక్ష విషానలాత్‌ ప్రకృతి విషమాద్యోషిత్సర్పా ద్విలాసఫణాభృతః । ఇతర ఫణినా దష్టః శక్యశ్చికిత్సితుమౌషధై శ్చతుర్వనితాభోగి గ్రస్తం త్యజంతి హి మంత్రిణః ॥ |
51 |
|
విస్తారితం మకర కేతన ధీవరేణ స్త్రీ సంజ్ఞితం బడిశమత్ర భవాంబు రాశౌ । యేనాచిరాత్తదధరామిష లోల మర్త్య మత్స్యాన్వికృష్య విపచత్యనురాగ వహ్నౌ ॥ |
52 |
|
కామినీ కాయ కాంతారే కుచ పర్వత దుర్గమే । మా సంచర మనః పాంథ! తత్రాస్తే స్మర తస్కరః ॥ |
53 |
|
వ్యాదీర్ఘేణ చలేన వక్త్ర గతినా తేజస్వినా భోగినా నీలాబ్జ ద్యుతినాహినా వరమహం దష్టో న తచ్చక్షుషా । దష్టే సంతి చికిత్సకా దిశి దిశి ప్రాయేణ ధర్మార్థినో ముగ్ధాక్షీక్షణ వీక్షితస్య న హి మే వైద్యో న చాప్యౌషధమ్‌॥ |
54 |
|
ఇహ హి మధుర గీతం నృత్యమేతద్రసోఽయం స్ఫురతి పరిమళోఽసౌ స్పర్శ ఏష స్తనానామ్‌ । ఇతి హత పరమార్థైరింద్రియైర్భ్రామ్యమాణః స్వ హిత కరణ ధూర్తైః పంచభిర్వంచితోఽస్మి ॥ |
55 |
|
న గమ్యో మంత్రాణాం న చ భవతి భైషజ్య విషయో న చాపి ప్రధ్వంసం వ్రజతి వివిధైః శాంతిక శతైః । భ్రమావేశాదంగే కమపి విదధద్భంగమసకృత్‌ స్మరాపస్మారోఽయం భ్రమయతి దృశం ఘూర్ణయతి చ ॥ |
56 |
|
జాత్యంధాయ చ దుర్ముఖాయ చ జరాజీర్ణాఖిలాంగాయ చ గ్రామీణాయ చ దుష్కులాయ చ గళత్కుష్ఠాభిభూతాయ చ । యచ్ఛంతీషు మనోహరం నిజ వపుర్లక్ష్మీ లవ శ్రద్ధయా పణ్య స్త్రీషు వివేక కల్ప లతికాశ స్త్రీషు రజ్యేత కః ॥ |
57 |
|
వేశ్యాసౌ మదన జ్వాలా రూపేఽంధన వివర్ధితా । కామిభిర్యత్ర హూయంతే యౌవనాని ధనాని చ ॥ |
58 |
|
కశ్చుంబతి కుల పురుషో వేశ్యాధర పల్లవం మనోజ్ఞమపి । చారభట చోర చేటక నట విట నిష్ఠీవన శరావమ్‌॥ |
59 |
|
మధు తిష్ఠతి వాచి యోషితాం హృది హాలాహలమేవ కేవలమ్‌ । అతఏవ నిపీయతేఽధరో హృదయం ముష్టిభిరేవ తాడ్యతే ॥ |
60 |
| సువిరక్త పద్ధతి | |
|
ధన్యాస్త ఏవ ధవళాయత లోచనానాం తారుణ్య దర్ప ఘన పీన పయోధరాణామ్‌ । క్షామోదరోపరి లసత్త్రివళీ లతానాం దృష్ట్వాఽఽకృతిం వికృతిమేతి మనో న యేషామ్‌॥ |
61 |
|
బాలే! లీలా ముకుళితమమీ మంథరా దృష్టి పాతాః కిం క్షిప్యంతే విరమ విరమ వ్యర్థ ఏష శ్రమస్తే । సంప్రత్యన్యే వయ ముపరతం బాల్యమాస్థా వనాంతే క్షీణో మోహ స్తృణమివ జగజ్జాలమాలోకయామః ॥ |
62 |
|
ఇయం బాలా మాం ప్రత్యనవరతమిందీవర దళ ప్రభా చోరం చక్షుః క్షిపతి కిమభిప్రేతమనయా । గతో మోహోఽస్మాకం స్మర కుసుమ బాణ వ్యతికర జ్వర జ్వాలా శాంతా తదపి న వరాకీ విరమతి ॥ |
63 |
|
రే కందర్ప కరం కదర్థయసి కిం కోదండ టంకారితైః రే రే కోకిల కోమలైః కలరవైః కిం వా వృథా జల్పసి । ముగ్ధే స్నిగ్ధ విదగ్ధ ముగ్ధ మధురైర్లోలైః కటాక్షైరలం చేతశ్చుంబిత చంద్రచూడచరణ ధ్యానామృతం వర్తతే ॥ |
64 |
|
విరహేఽపి సంగమః ఖలు పరస్పరం సంగతం మనో యేషామ్‌ । హృదయమపి విఘటితం చేత్‌ సంగో విరహం విశేషయతి ॥ |
65 |
|
కిం గతేన యది సా న జీవతి ప్రాణితి ప్రియతమా తథాఽపి కిమ్‌ । ఇత్యుదీక్ష్య నవమేఘమాలికాం న ప్రయాతి పథికః స్వ మందిరమ్‌॥ |
66 |
|
విరమత బుధా యోషిత్సంగౌత్సుఖాత్క్షణ భంగురాత్‌ కురుత కరుణా మైత్రీ ప్రజ్ఞా వధూజనసంగమమ్‌ । న ఖలు నరకే హారాక్రాంతం ఘనస్తనమండలం శరణమథవా శ్రోణీబింబం రణన్మణి మేఖలమ్‌॥ |
67 |
|
యదా యోగాభ్యాస వ్యసన కృశయోరాత్మ మనసో రవిచ్ఛిన్నా మైత్రీ స్ఫురతి కృతిన స్తస్య కిము తైః । ప్రియాణా మాలాపై రధర మధుభిర్వక్త్ర విధుభిః సనిశ్వాసామోదైః సకుచ కలశాశ్లేష సురతైః ॥ |
68 |
|
యదాసీదజ్ఞానం స్మర తిమిర సంచార జనితం తదా దృష్టం నారీ మయమిదమశేషం జగదితి । ఇదానీ మస్మాకం పటుతర వివేకాంజన జుషాం సమీభూతా దృష్టిస్త్రిభువనమపి బ్రహ్మ మనుతే ॥ |
69 |
| దుర్విరక్త పద్ధతి | |
|
తావదేవ కృతినామపి స్ఫుర త్యేష నిర్మల వివేక దీపకః । యావదేవ న కురంగ చక్షుషాం తాడ్యతే చటుల లోచనాంచలైః ॥ |
70 |
|
వచసి భవతి సంగ త్యాగముద్దిశ్య వార్తా శ్రుతి ముఖర ముఖానాం కేవలం పండితానామ్‌ । జఘనమరుణ రత్న గ్రంథికాంచీకలాపం కువలయ నయనానాం కో విహాతుం సమర్థః ॥ |
71 |
|
స్వ పర ప్రతారకోఽసౌ నిందతి యోఽళీక పండితో యువతీః । యస్మాత్తపసోఽపి ఫలం స్వర్గః స్వర్గేఽపి చాప్సరసః ॥ |
72 |
|
మత్తేభ కుంభ దళనే భువి సంతి ధీరాః కేచిత్ప్రచండ మృగరాజ వధేఽపి దక్షాః । కింతు బ్రవీమి బలినాం పురతః ప్రసహ్య కందర్ప దర్ప దళనే విరళా మనుష్యాః ॥ |
73 |
|
సన్మార్గే తావదాస్తే ప్రభవతి చ నరస్తావ దే వేంద్రియాణాం లజ్జాం తావద్విధత్తే వినయమపి సమాలంబతే తావదేవ । భ్రూ చాపాకృష్ట ముక్తాః శ్రవణ పథ గతా నీల పక్ష్మాణ ఏతే యావల్లీలావతీనాం హృది న ధృతిముషో దృష్టి బాణాః పతంతి ॥ |
74 |
|
ఉన్మత్త ప్రేమ సంరంభాదారభంతే యదంగనాః । తత్ర ప్రత్యూహమాధాతుం బ్రహ్మాపి ఖలు కాతరః ॥ |
75 |
|
తావన్మహత్త్వం పాండిత్యం కులీనత్వం వివేకితా । యావజ్జ్వలతి నాంగేషు హతః పంచేషు పావకః ॥ |
76 |
|
శాస్త్రజ్ఞోఽపి ప్రగుణితనయోఽప్యాత్త బోధోఽపి బాఢం సంసారేఽస్మిన్భవతి విరళో భాజనం సద్గతీనామ్‌ । యేనైతస్మి న్నిరయ నగర ద్వారముద్ఘాటయంతీ వామాక్షీణాం భవతి కుటిలా భ్రూలతా కుంచికేవ ॥ |
77 |
|
కృశః కాణః ఖంజః శ్రవణ రహితః పుచ్ఛ వికలో వ్రణీ పూయ క్లిన్నః కృమి కులశతై రావృతతనుః । క్షుధా క్షామో జీర్ణః పిఠరక కపాలార్పిత గళః శునీమన్వేతి శ్వా హతమపి చ హంత్యేవ మదనః ॥ |
78 |
|
స్త్రీ ముద్రాం ఝషకేతనస్య పరమాం సర్వార్థ సంపత్కరీం యే మూఢాః ప్రవిహాయ యాంతి కుధియో మిథ్యా ఫలాన్వేషిణః । తే తేనైవ నిహత్య నిర్దయతరం నగ్నీకృతా ముండితాః కేచిత్పంచ శిఖీ కృతాశ్చ జటిలాః కాపాలికాశ్చాపరే ॥ |
79 |
|
విశ్వామిత్ర పరాశర ప్రభృతయో వాతాంబూ పర్ణాశనా స్తేఽపి స్త్రీ ముఖపంకజం సులలితం దృష్ట్వైవ మోహం గతాః । శాల్యన్నం స ఘృతం పయోదధియుతం యే భుంజతే మానవా స్తేషామింద్రియ నిగ్రహో యది భవేద్వింధ్యః ప్లవేత్సాగరే ॥ |
80 |
| ఋతువర్ణన పద్ధతి | |
|
పరిమళ భృతో వాతాః శాఖా నవాంకుర కోటయో మధుర విధురోత్కంఠా భాజః ప్రియా పిక పక్షిణామ్‌ । విరళ విరళ స్వేదోద్గారా వధూ వదనేందవః ప్రసరతి మధౌ ధాత్ర్యాం జాతో న కస్య గుణోదయః ॥ |
81 |
|
మధు రయం మధురైరపి కోకిలా కలరవై ర్మలయస్య చ వాయుభిః । విరహిణః ప్రహిణస్తి శరీరిణో విపది హంత సుధాఽపి విషాయతే ॥ |
82 |
|
ఆవాసః కిల కించితస్య దయితాః పార్శ్వే విలాసాలసాః కర్ణే కోకిల కామినీ కల రవః స్మేరో లతా మంటపః । గోష్ఠీ సత్కవిభిః సమం కతిపయైః సేవ్యాః సితాంశోః కరాః కేషాంచిత్సుఖయంత్యవేహి హృదయం చైత్రే విచిత్రాః క్షపాః ॥ |
83 |
|
పాంథ స్త్రీ విరహానలాహుతి కలామాతన్వతీ మంజరీ మాకందేషు పికాంగనాభిరధునా సోత్కంఠమాలోక్యతే । అప్యేతే నవ పాటలా పరిమళ ప్రాగ్భార పాటచ్చరా వాంతి క్లాంతి వితాన తానవ కృతః శ్రీఖండ శైలానిలాః ॥ |
84 |
|
ప్రథితః ప్రణయవతీనాం తావత్పదమాతనోతు హృది మానః । భవతి న యావచ్చందన తరు సురభిర్మలయ పవమానః ॥ |
85 |
|
సహకార కుసుమ కేసర నికర భరామోద మూర్ఛిత దిగంతే । మధుర మధు విధుర మధుపే మధౌ భవేత్కస్య నోత్కంఠా ॥ |
86 |
|
అచ్ఛాచ్ఛ చందన రసార్ద్రతరా మృగాక్ష్యో ధారా గృహాణి కుసుమాని చ కౌముదీ చ । మందో మరుత్సుమనసః శుచి హర్మ్య పృష్ఠం గ్రీష్మే మదం చ మదనం చ వివర్ధయంతి ॥ |
87 |
|
స్రజో హృద్యామోదా వ్యజన పవనశ్చంద్ర కిరణాః పరాగః కాసారో మలయజ రజః సీధు విశదమ్‌ । శుచిః సౌధోత్సంగః ప్రతను వసనం పంకజ దృశో నిదాఘార్తా వేతద్విలసతి లభంతే సుకృతినః ॥ |
88 |
|
సుధా శుభ్రం ధామ స్ఫురదమల రశ్మిః శశధరః ప్రియా వక్త్రాంభోజం మలయజ రసశ్చాతిసురభిః । స్రజో హృద్యామోదాస్తదిదమఖిలం రాగిణి జనే కరోత్యంతః క్షోభం న తు విషయ సంసర్గ విముఖే ॥ |
89 |
|
తరుణీ వైషా దీపితకామా వికసితజాతీ పుష్ప సుగంధిః । ఉన్నత పీన పయోధరభారా ప్రావృట్తనుతే కస్య న హర్షమ్‌॥ |
90 |
|
వియదుపచిత మేఘం భూమయః కందళిన్యో నవ కుటజ కదంబామోదినో గంధవాహాః । శిఖికుల కల కేకారావ రమ్యావనాంతాః సుఖిన మసుఖినం వా సర్వముత్కంఠయంతి ॥ |
91 |
|
ఉపరి ఘనం ఘన పటలం తిర్యగ్గిరయోఽపి నర్తిత మయూరాః । క్షితిరపి కందళ ధవళా దృష్టిం పథికః క్వ పాతయతి ॥ |
92 |
|
ఇతో విద్యుద్వల్లీ విలసిత మితః కేతకి తరోః స్ఫురన్గంధః ప్రోద్యజ్జలద నినద స్ఫూర్జితమితః । ఇతః కేకి క్రీడా కలకలరవః పక్ష్మల దృశాం కథం యాస్యంత్యేతే విరహ దివసాః సంభృత రసాః ॥ |
93 |
|
అసూచీ సంచారే తమసి నభసి ప్రౌఢ జలద ధ్వని ప్రాజ్ఞమ్మన్యే పతతి పృషతానాం చ నిచయే । ఇదం సౌదామన్యాః కనక కమనీయం విలసితం ముదం చ మ్లానిం చ ప్రథయతి పథి స్వైర సుదృశామ్‌॥ |
94 |
|
ఆసారేణ న హర్మ్యతః ప్రియతమై ర్యాతుం బహిః శక్యతే శీతోత్కంప నిమిత్తమాయత దృశా గాఢం సమాలింగ్యతే । జాతాః శీకర శీతలాశ్చ మరుతోరత్యంత ఖేద చ్ఛిదో ధన్యానాం బత దుర్దినం సుదినతాం యాతి ప్రియా సంగమే ॥ |
95 |
|
అర్ధం సుప్త్వా నిశాయాః సరభస సురతాయాస సన్న శ్లథాంగః ప్రోద్భూతాసహ్య తృష్ణో మధు మద నిరతో హర్మ్య పృష్ఠే వివిక్తే । సంభోగ క్లాంత కాంతా శిథిల భుజ లతా వర్జితం కర్కరీతో జ్యోత్స్నాభిన్నాచ్ఛ ధారం పిబతి న సలిలం శారదం మంద పుణ్యః ॥ |
96 |
|
హేమంతే దధి దుగ్ధ సర్పిరశనా మాంజిష్ఠ వాసో భృతః కాశ్మీర ద్రవ సాంద్ర దిగ్ధ వపుషః ఖిన్నా విచిత్రై రతైః । వృత్తోరు స్తన కామినీజన కృతాశ్లేషా గృహాభ్యంతరే తాంబూలీ దళ పూగ పూరిత ముఖా ధన్యాః సుఖం శేరతే ॥ |
97 |
|
ప్రోద్యత్ప్రౌఢ ప్రియంగు ద్యుతి భృతి వికసత్కుంద మాద్యద్ద్విరేఫే కాలే ప్రాలేయ వాత ప్రచల విలసితోదార మందార ధామ్ని । యేషాం నో కంఠ లగ్నా క్షణమపి తుహిన క్షోద దక్షా మృగాక్షీ తేషామాయామ యామా యమసదనసమా యామినీ యాతి యూనామ్‌॥ |
98 |
|
చుంబంతో గండ భిత్తీ రలకవతి ముఖే సీత్కృతా న్యాదధానా వక్షః సూత్కంచుకేషు స్తన భర పులకోద్భేదమాపాదయంతః । ఊరూ నాకంపయంతః పృథు జఘన తటాత్స్రంసయంతోఽంశుకాని వ్యక్తం కాంతా జనానాం విట చరిత భృతః శైశిరా వాంతి వాతాః ॥ |
99 |
|
కేశానాకులయన్‌ దృశో ముకులయన్‌ వాసో బలాదాక్షిప న్నాతన్వన్పులకోద్గమం ప్రకటయన్నంగేషు కంపం శనైః । వారం వారముదార సీత్కృత కృతో దంత చ్ఛదాన్‌ పీడయన్‌ ప్రాయః శైశిర ఏష సంప్రతి మరుత్కాంతాసు కాంతాయతే ॥ |
100 |
 |
|